Mênh mông Bidoup - Núi Bà

Ghi chép: PHƯƠNG THANH

Trước nay, những người sống ở cao nguyên, vào các dịp nghỉ lễ thường chọn biển để đi tham quan, du lịch. Có lẽ vậy mà nhiều người chưa hiểu hết thiên nhiên với bao điều kỳ thú trên chính vùng đất mình đang sống. Tôi cũng vậy, nếu như chưa một lần đến với Vườn quốc gia Bidoup - Núi Bà, một kho báu vô giá trên cao nguyên Lâm Viên hùng vĩ.

“Nóc nhà Tây Nguyên”

Trên cao nguyên Lâm Viên ngàn đời nay hiện hữu hai ngọn núi cao, quanh năm phủ mờ sương trắng, trở thành biểu tượng và niềm tự hào của cư dân bản địa. Hai đỉnh núi nằm cách nhau khoảng 50km dọc dãy Nam Trường Sơn và trải dài trên địa bàn huyện Lạc Dương: Đó là đỉnh Lang Biang (còn gọi Núi Bà) cao 2.167 mét, thuộc xã Lát và đỉnh Bidoup (cao 2.287 mét) thuộc xã Đạ Nhim (huyện Lạc Dương). Đỉnh Bioup cao nhất vùng Tây Nguyên nên được gọi là “Nóc nhà Tây Nguyên” - nơi khởi nguồn của 2 con sông dài nhất, nhì Việt Nam: Sông Đồng Nai và sông Sêrêpôk.

Giải thích về sự hình thành hai đỉnh núi cao, hùng vĩ nhất Tây Nguyên, theo người dân tộc thiểu số bản địa có rất nhiều câu chuyện huyền thoại khá thi vị. Chuyện rằng, dãy LangBiang (có 2 đỉnh) một cao, một thấp đó là mộ của chàng Lang và nàng Biang chết bên nhau; bởi hai người yêu nhau nhưng không vượt qua được lời nguyền cấm kỵ của hai dòng tộc. Còn đỉnh Bidoup xa xa là hình một con voi lớn đầu đàn vì yêu mến, cảm động tình yêu hai người đã phủ phục chết theo. Câu chuyện khác rằng, LangBiang và Bidoup là hai anh em; Bidoup là em mà cứ cao hơn anh, LangBiang không chịu đã gõ vào đầu và kéo em cúi xuống. (Do vậy, đỉnh Bidoup ngày nay khuyết một bên…). Hay một giai thoại khác rằng, chàng Lang và nàng Biang yêu nhau, gặp lúc chiến tranh giữa các bộ tộc, chàng Lang lên đường chiến đấu và tử trận, nàng Biang đi tìm người yêu và khóc rất nhiều. Nước mắt nàng chảy thành suối - đó là dòng Đạ Nhim (nước mắt - tiếng K’Ho) ngày nay…

Những câu chuyện huyền thoại về đỉnh Bidoup - Núi Bà đều gắn với yếu tố tâm linh. Đối với tộc người K’Ho bản địa, tất cả vạn vật trong đời sống đều có “thần”: Thần rừng, thần sông, thần nước, thần mặt trời… Nên bao đời nay, các già làng truyền dạy con cháu không được xúc phạm thần linh, ai xâm hại rừng và mọi thứ trong rừng sẽ bị Yàng (Trời) bắt tội chết. Chính nhờ “điều răn”, cấm kỵ đó lan truyền đã góp phần gìn giữ “nóc nhà Tây Nguyên” xanh mênh mông bạt ngàn với những giá trị vô giá của nó đến hôm nay và cho các thế hệ mai sau…

Nhận thức giá trị đặc biệt của rừng quyết định đến sự sinh tồn của Tây Nguyên và con người Tây Nguyên. Năm 1986, Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) đã quyết định thành lập Khu Bảo tồn thiên nhiên Bidoup - Núi Bà. Ngày 19-11-2004, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1240/QĐ-TTg “Chuyển Khu Bảo tồn thiên nhiên Bidoup-Núi Bà, thành Vườn quốc gia Bidoup - Núi Bà tỉnh Lâm Đồng”. Bidoup - Núi Bà là một trong 5 vườn quốc gia lớn nhất Việt Nam, hiện có diện tích 69.663 hec-ta, trải dài trên địa phận 5 xã (Đưng Knớ, xã Lát, Đạ Sar, Đa Nhim, Đạ Chays và thị trấn Lạc Dương, huyện Lạc Dương) và một phần của 2 xã Đạ Tông, Đạ Long, thuộc huyện Đam Rông (Lâm Đồng).

Vùng rừng nguyên sinh đa dạng sinh học

Vườn quốc gia Bidoup - Núi Bà là một trong 4 trung tâm đa dạng sinh học của Việt Nam, là mẫu chuẩn hệ sinh thái quốc gia, vùng địa lý sinh học của các loại cây hạt trần (15 loài). Vườn quốc gia Bidoup - Núi Bà có nhiều kiểu rừng: Rừng thưa cây lá kim, rừng kín thường xanh mưa ẩm, rừng kín hỗn giao cây lá rộng và lá kim á nhiệt đới, rừng lùn đỉnh núi, rừng tre nứa hỗn giao, với trên 400 loài rêu rất thích hợp cho các loài cây, hoa (phong lan) cộng sinh phát triển… Trong đó rừng thông được coi là độc đáo, rộng lớn và đẹp nhất trong các kiểu rừng thông ở Việt Nam. Đặc biệt Vườn quốc gia Bidoup - Núi Bà có 12.000 hec-ta rừng thông lớn nhất Đông Nam Á và 300.000 hec-ta rừng nguyên sinh nối dài từ Lâm Đồng giáp với các tỉnh: Đắk Lắk, Khánh Hòa, Ninh Thuận... tạo thế liên hoàn trên vùng đất Tây Nguyên hùng vĩ.

“Sở hữu” vùng rừng nguyên sinh rộng lớn, Vườn quốc gia Bidoup - Núi Bà có hệ sinh thái động, thực vật rất đa dạng và phong phú. Điều đáng quý là tại đây hiện có rất nhiều loài thực vật và động vật đặc hữu thuộc nhóm quý hiếm, nằm trong Sách đỏ Việt Nam và danh mục Sách đỏ IUCN (Liên hiệp quốc tế bảo vệ thiên nhiên).

Về thực vật, có 2.077 loài, trong đó 96 loài đặc hữu và 62 loài quý hiếm; một số loài quý hiếm có giá trị như thông đỏ, thông 3 lá, thông 5 lá Đà Lạt, pơ mu; đặc biệt, thông 2 lá dẹt trên thế giới duy nhất chỉ có ở Vườn quốc gia Bidoup - Núi Bà. Các nhà khoa học quốc tế đã khảo sát, đánh giá, hiện tại vườn quốc gia này có hàng ngàn cây pơ mu và thông 2 lá dẹt sống đan xen trong các rừng thông; trong đó có một cây pơ mu đại thụ hơn 1.300 tuổi, cao 40 mét, chu vi 13,5 mét. Vườn quốc gia Bidoup - Núi Bà cũng là vương quốc các loài hoa lan Việt Nam, với trên 302 loài; trong đó, có 30 loài, có tên trong Sách đỏ Việt Nam 2007 và Sách đỏ IUCN 2010.

Về động vật, là nơi sinh sống của hơn 422 loài động vật có xương sống thuộc 98 họ, 30 bộ. Có 32 loài nằm trong danh lục Sách đỏ của IUCN. Nhiều động vật quý hiếm như: Cu li nhỏ, khỉ đuôi lợn, khỉ mặt đỏ, khỉ đuôi dài, chà vá chân đen, vượn má vàng, gấu chó, báo lửa, sói lửa, bò tót, sơn dương … Có 131 loài thú và các loài thú lớn móng guốc: Bò tót (Bos gaurus), trâu rừng (Bubalus arnee)... Các loài linh trưởng khá phong phú (7 loài). Số loài thú cần bảo tồn tại Vườn quốc gia Bidoup-Núi Bà gồm 63 loài nằm trong Sách đỏ Việt Nam và Sách đỏ quốc tế IUCN 2009...

Vườn quốc gia Bidoup - Núi Bà còn là một trong 221 trung tâm chim đặc hữu của thế giới; với 304 loài; trong đó có 127 loài chim nằm trong Sách đỏ Việt Nam 2007 và Sách đỏ IUCN 2012. Tại đây hiện có 3 vùng chim quan trọng là Bidoup, Lang Biang và Cổng Trời (nằm trong 63 vùng chim quan trọng của Việt Nam), với 226 loài khác nhau; một số loài chim đặc hữu như: Khướu đầu đen (Garrulax milleti), Khướu đầu đen má xám (Garrulax yersini), trĩ sao (Rheinardia ocellata), mi Lang Biang (Crocias langbianis), sẻ thông họng vàng (Carduelis monguilloti)... Ngoài ra, còn ghi nhận tại vùng Bidoup - Núi Bà hiện có 76 loài lưỡng cư, bò sát và các loài cá, bướm, côn trùng thủy sinh cư trú sinh trưởng.

Du lịch sinh thái gắn với cộng đồng

Dù đã 3 lần đến đây, nhưng lần nào tôi cũng ngỡ ngàng trước một không gian tự nhiên mênh mông và bạt ngàn rừng xanh, thác nước, cỏ cây, hoa đẹp và muôn thú; trong đó có nhiều chủng, loài thực vật, động vật đặc biệt quý hiếm đang hiện hữu ở Vườn quốc gia Bidoup - Núi Bà. Với lợi thế về khí hậu, tự nhiên thiên nhiên và đa dạng sinh học, Vườn quốc gia Bidoup - Núi Bà đang tập trung phát triển du lịch sinh thái, gắn với giáo dục môi trường. Đến nay Vườn quốc gia Bidoup-Núi Bà đã đầu tư xây dựng cơ sở vật chất hiện đại với các sản phẩm du lịch; củng cố bộ máy điều hành và khai thác các tour, tuyến du lịch phục vụ khách tham quan và nghiên cứu khoa học.

Vườn quốc gia Bidoup-Núi Bà đã hợp tác với 20 tổ chức quốc tế về nghiên cứu bảo tồn rừng, đa dang sinh học và phát triển du lịch sinh thái. Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) hỗ trợ phát triển du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng và cải thiện sinh kế thân thiện với môi trường. Các hoạt động của dự án góp phần bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, văn hóa bản địa và nâng cao đời sống của cộng đồng… Vườn quốc gia Bidoup-Núi Bà đã khai thác 3 tuyến du lịch sinh thái và giáo dục môi trường như: Tuyến tham quan thác Thiên Thai (dài 3,5km) khám phá rừng thông, rừng lá kim, rừng lá rộng... nghe diễn giải các loài rau rừng ăn được, các loại cây làm thuốc truyền thống của người dân địa phương, tham quan thác Thiên Thai (cao 20 mét) còn giữ nguyên nét hoang sơ. Tuyến tham quan đỉnh Bidoup (dài 17km); nghiên cứu nhiều kiểu rừng khác nhau như: Rừng thông thuần loại, rừng hỗn giao, lá kim, rừng lùn đỉnh núi; chinh phục đỉnh Bidoup (2.287 mét) - “nóc nhà Tây Nguyên”. Ở đây có nhiều loài phong lan rừng, đỗ quyên đẹp; nghe chim hót, chụp hình lưu niệm bên gốc cây pơmu trên 1.300 năm tuổi. Tuyến Lang Biang (dài 8,6km), chinh phục đỉnh LangBiang cao 2.167 mét, đỉnh núi cao thứ hai trên cao nguyên Lâm Viên, khối núi cao cuối cùng của dãy Trường Sơn; chiêm ngưỡng nhiều loài cây và giống chim đặc hữu mang tên địa phương như: Đỗ quyên LangBiang, chim Mni Langbiang, khướu đầu đen má xám, sẻ thông họng vàng...

Đánh giá, ghi nhận về tiềm năng, vốn quý của Vườn quốc gia Bidoup - Núi Bà; ngày 6-9-2015, Khu dự trữ sinh quyển Lang Biang có vùng lõi là Vườn quốc gia Bidoup - Núi Bà đã được UNSCO công nhận là Khu dự trữ sinh quyển thế giới thứ 9 của Việt Nam. Và tháng 12-2019, Vườn quốc gia Bidoup - Núi Bà được công nhận là Vườn Di sản ASEAN.../.