Thăm ngôi trường Bác Hồ dạy học năm xưa
Ghi chép: THANH DƯƠNG HỒNG
Đã hai lần tôi về Phan Thiết (Bình Thuận) và lần nào cũng vào thăm Khu di tích Trường Dục Thanh - ngôi trường đến nay đã 114 năm tuổi, kể từ ngày Bác Hồ dừng chân dạy học, trước khi Người vào Sài Gòn để ra đi tìm đường cứu nước…
Ngôi trường ấm tình Bác.
Dù lần thứ hai vào Khu di tích lịch sử - Văn hóa Dục Thanh (được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa - Thể thao & Du lịch) xếp hạng di tích cấp quốc gia, nhưng không hiểu sao cứ như mới đến lần đầu. Đi một vòng quanh khu di tích: Chính diện là phòng học lớn được kê thẳng tắp 3 dãy bàn học trò, bên trên là tấm bảng đen. Tất cả bàn, ghế, bảng đen im lìm như đang trong giờ học và dường như còn ấm hơi Người. Gian nhà trong là khu Bác nghỉ ngơi, đọc sách. Khuôn viên Trường Dục Thanh không rộng nhưng được trồng nhiều loại cây. Cây khế hơn 100 tuổi được Bác trồng, cành lá ôm lấy một góc vườn và chi chít những chùm bông tím. Trong vườn trồng nhiều bưởi, giống bưởi quả vàng rất to (đây là giống bưởi được trồng tại khu nhà sàn của Bác ở Hà Nội). Và kia là cái giếng nước trong mát, ngày xưa Bác thường lấy nước tưới cây…
Sử sách ghi lại, Trường Dục Thanh được xây dựng vào năm 1907 tại làng Thành Đức (nay là đường Trưng Nhị - phường Đức Nghĩa - TP.Phan Thiết - Bình Thuận). Trường do hai người con trai của nhà thơ yêu nước Nguyễn Thông là Nguyễn Trọng Lôi và Nguyễn Quý Anh và một số sĩ phu yêu nước như: Trương Gia Mô, Hồ Tá Bang, Nguyễn Hiệt Chi, Trần Lê Chát… sáng lập, Nguyễn Quý Anh làm Giám hiệu. Thời điểm đó, Trường Dục Thanh xây dựng để hưởng ứng phong trào Duy Tân do cụ Phan Chu Trinh, Trần Quý Cáp, Huỳnh Thúc Kháng khởi xướng ở Trung Kỳ. Mở trường là để mở mang dân trí, khơi dậy ý thức tự tôn, tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ trước họa xâm lăng và chính sách “ngu dân” của thực dân Pháp. Trường Dục Thanh được viết tắt của cụm từ: Giáo dục thanh thiếu niên. Do đó Dục Thanh là ngôi trường tư thục tiến bộ nhất ở Bình Thuận thời bấy giờ.
Trên con đường từ Bắc vào Nam trước khi thực hiện cuộc hành trình ra đi tìm đường cứu nước, người thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành đã đến Phan Thiết. Tại đây, Người được cụ nghè Trương Gia Mô là bạn của cụ Nguyễn Sinh Sắc (thân sinh Bác Hồ) giới thiệu, thầy giáo Nguyễn Tất Thành dừng chân và dạy học ở trường Dục Thanh. Thời gian thầy giáo Thành dạy học ở Trường Dục Thanh chỉ 4 tháng (từ 9-1910 đến 2-1911). Dù lưu lại và dạy học ở trường Dục Thanh không lâu nhưng trong cuộc đời Bác, đây là nghề cao đẹp đầu tiên Người làm trước khi trở thành người chiến sĩ cách mạng lỗi lạc, vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc. Và bao đời nay, người dân Bình Thuận luôn tự hào được Bác dừng chân gieo hạt mầm tình yêu nước. Thời điểm ngôi trường này đông học sinh nhất khoảng 60 người (người nghèo và thanh thiếu nhi theo học) và được chia làm 4 lớp: Tư, ba, nhì, nhất do 7 thầy giáo phụ trách. Thầy giáo Thành dạy ở lớp nhì chủ yếu dạy chữ Quốc ngữ, chữ Hán, văn… Ngoài dạy học trò các nội dung được phân công, thầy giáo Thành còn truyền đạt cho học sinh những kiến thức về văn hóa, tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, ý thức bảo vệ tổ tiên, giống nòi… Những lúc rỗi, thầy Thành thường đưa học trò tham quan các danh lam thắng cảnh nổi tiếng của Phan Thiết, mục đích giáo dục tình yêu quê hương, đất nước cho học trò…
Tháng 2-1911, thầy giáo Nguyễn Tất Thành rời Trường Dục Thanh vào Sài Gòn; ngày 5-6-1911 người bắt đầu cuộc bôn ba tìm đường đi cho dân tộc. Sau đó ông Nguyễn Trọng Lôi qua đời, em trai là Nguyễn Quý Anh vào Sài Gòn lo công việc khác; một số thầy giáo bị giặc bắt và nhiều lý do khác nên Trường Dục Thanh đóng của vào năm 1912. Dù trường hoạt động trong 5 năm và thầy giáo Nguyễn Tất Thành có 4 tháng dạy học ở đó; song ngôi trường mãi mãi là niềm tự hào của người dân Phan Thiết, miền đất anh hùng cực Nam Trung Bộ cho đến ngàn đời sau…
Di tích Dục Thanh - nơi giáo dục lòng yêu nước
Sau khi thầy giáo Thành rời Trường Dục Thanh đi tìm đường cứu nước thì trường bị đóng cửa. Trải qua chiến tranh khốc liệt và thăng trầm của lịch sử, sau năm 1975 Trường Dục Thanh mới được trùng tu trở lại. Thể theo nguyện vọng và tình cảm của Nhân dân Bình Thuận, ngôi trường được phục chế giống năm 1910 khi Bác Hồ dạy học và được Nhà nước xếp hạng Di tích lịch sử - Văn hóa Quốc gia. Hiện khu di tích này gồm các công trình chính: Gian nhà lớn phía trước nơi diễn ra dạy và học của Trường Dục Thanh trước đây; bên phải là gian nhà Ngự - nơi nội trú của học sinh; dãy nhà phía sau là Ngọa Du Sào - nơi Bác Hồ nghỉ ngơi, đọc sách, soạn giáo án và khu vườn cây trái, giếng nước…
Khu Di tích Dục Thanh trở thành nơi tham quan, nghiên cứu của nhiều đoàn khách trong và ngoài nước; nơi giáo dục lòng yêu nước, truyền thống dân tộc cho thanh thiếu nhi. Đối diện Khu Di tích Dục Thanh là Bảo tàng Hồ Chí Minh - chi nhánh Bình Thuận khánh thành ngày 19-5-1986. Bảo tàng trưng bày nhiều hiện vật về cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của Bác Hồ và một phần trưng bày “Bình Thuận thực hiện Di chúc của Người”. Du khách đến Bình Thuận không thể không tham quan Khu Di tích Trường Dục Thanh và Bảo tàng Hồ Chí Minh. Trước khi tham quan bảo tàng, du khách sẽ thắp nén hương thơm trước bàn thờ Bác. Tượng Bác được đúc bằng đồng, đặt trước gian nhà chính bảo tàng; nghe hướng dẫn viên giới thiệu về quá trình ra đi tìm đường cứu nước của Người trong không gian thoang thoảng hương trầm từ bàn thờ Bác, lòng chúng ta lâng lâng niềm xúc động rất thiêng liêng và chan chứa niềm kính yêu Bác dâng tràn. Nhiều năm qua Bảo tàng Hồ Chí Minh - Bình Thuận cũng là nơi thường diễn ra lễ kết nạp đảng viên, đoàn viên Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh… để lại nhiều ấn tượng sâu sắc cho bao nhiêu thế hệ con người của miền đất anh hùng này.
Hơn một thế kỷ sáng lập, hoạt động và in dấu chân thầy giáo yêu nước Nguyễn Tất Thành những tưởng đã bị rêu phong quên lãng. Song tất cả vẫn nguyên vẹn: Phòng học, bàn, ghế, bảng đen, hàng cây, giếng nước… Đứng giữa gian phòng học thoáng rộng, tươm tất với những dãy bàn ghế kê thẳng tắp, với bục giảng, bảng đen, bàn giáo viên… cứ ngỡ Bác đang ngồi đó với giọng nói ấm áp và bài học làm người…/.
