Thăm “Tọa độ lửa” Truông Bồn
BÙI THUẬN
Cách Ngã ba Đồng Lộc chỉ vài mươi cây số là linh địa Truông Bồn. Nhưng từ ga xe lửa Sài Gòn (TP. HCM) tôi ngồi tàu SE 6 chạy hơn 25 tiếng đồng hồ đến TP Vinh (Nghệ An); rồi lại thêm một chuyến ô tô nữa mới có mặt tại Khu di tích lịch sử quốc gia Truông Bồn tọa lạc ở xã Mỹ Sơn, huyện Đô Lương (tỉnh Nghệ An).
“Truông Bồn trong cuộc đấu tranh vệ quốc vĩ đại của dân tộc ta thế kỷ XX”, tôi không khỏi bất ngờ khi nhìn thấy khu di tích lịch sử này được tôn tạo và xây dựng (phần lớn là kinh phí đóng góp của xã hội) một cách hoành tráng, trang nghiêm đến như vậy.
Trên diện tích 217.327m2 với 21 hạng mục chính; là nơi hội tụ linh hồn của 1.240 cán bộ, chiến sĩ, Thanh niên xung phong và người dân đã dũng cảm chiến đấu, hy sinh để bảo vệ vị trí huyết mạch giao thông chiến lược đặc biệt quan trọng. Tôi còn bất ngờ hơn khi nhận ra vườn cây trên các đồi cao cũng như bên cạnh lối đi trong khu di tích lịch sử Truông Bồn. Nơi đây được trồng rất nhiều cây bồ kết và dưới từng gốc cây đều có bảng ghi tên người trồng cây lưu niệm. Tất cả đều là những nhân vật tên tuổi. Và tôi thật sự xúc động khi nhìn thấy tượng hình 13 TNXP đã hy sinh trong trận ném bom ác liệt cuối cùng vào sáng ngày 31/10/1968, chưa đầy 18 giờ trước khi Mỹ thực hiện lệnh ngừng ném bom toàn miền Bắc (0 giờ ngày 1/11/1968).
Trên ngôi mộ chung của 13 anh hùng liệt nữ TNXP Truông Bồn, tôi thấy ngoài hoa tươi, khói nhang nghi ngút còn có cả những chùm trái bồ kết khô và gương, lược, phấn son…
Thấy tôi nhìn với vẻ ngạc nhiên, một bà cụ già đứng khấn vái bên cạnhnói bằng giọng Nghệ trọ trẹ: “Các o còn trẻ lắm. Thời đó, ngay cả đồ dùng vệ sinh của phụ nữ còn dùng chung thì lấy đâu ra son phấn. Sau mỗi trận bom, mặt o nào o nấy đen nhẻm, lấm lem khói bom và đất đá. Ấy vậy mà các o cứ cười…”.
Bà cụ cho biết, mình là một trong số ít người dân đã bám trụ ở cuối Truông Bồn
Biến “ cửa tử” thành… “cung đường bất tử”
Đầu tháng 3/1965, dân quân Nghệ An đã tìm thấy một tấm “carte martial” (mật đồ) giấu trong áo bay của viên phi công Mỹ lái chiếc fantom “con ma” F4H bị pháo cao xạ của Trung đoàn 233 bắn rơi tại Nghĩa Đàn. Trên mật đồ ghi chi chít ký hiệu các địa danh phải hủy diệt bằng vạch chéo chữ thập như: Dốc Bồn, dốc Trầm, dốc Lụi… Riêng Truông Bồn và bến phà Nam Đàn, ngoài ký hiệu “destroy” còn có thêm dòng chữ “Decepiter un parti politique” một thuật ngữ quân sự được Bộ tham mưu không lực Hoa kỳ ở căn cứ Guam lưu ý bằng tiếng Pháp được hiểu là… “trọng điểm xóa sổ”.
Trước đó, khi thấy tình hình chiến trường miền Nam biến chuyển mạnh, không quân Mỹ bèn tổ chức đánh phá miền Bắc hòng ngăn chận chi viện. Với thế mạnh quân sự áp đảo, Mỹ cắt đứt tuyến Đường 1A, biến phà Bến Thủy thành “túi bom”… thì tuyến Đường 15 A đoạn qua Nghệ An, Hà Tĩnh, Quãng Bình dài gần 200 km trở thành tuyến đường chiến lược trong huyết mạch giao thông của hậu phương lớn miền Bắc với chiến trường toàn miền Nam. Trong đó, Truông Bồn là “điểm thắt cổ chai” có vị trí hiểm yếu nhất. Đây là đoạn đèo dốc hiểm trở nằm ở độ cao 70m trên dãy núi Thung Nưa với chiều dài khoảng 5km khởi từ dốc U Bò đến cuối dốc Kỳ Lợn; hai bên được các ngọn núi Voi, Mồng Gà, Cột Cờ… che chở; lại có nhiều khe suối, sườn đồi khá thuận lợi trong việc giấu xe, giấu hàng, ém quân… Đặc biệt, Truông Bồn còn là giao điểm của Đường 7, Đường 15, Đường 34… nằm cách ngã ba Đồng Lộc chỉ vài mươi cây số, lại thông qua được bến phà Bến Thủy…
Phát hiện ra vị trí “yết hầu” của Truông Bồn, không quân Mỹ lập tức tìm cách “hủy diệt”. Để biến Truông Bồn thành … “cửa tử” bên cạnh việc dội bom đánh sập toàn bộ 30 cây cầu, phá tan 70km khu vực đồi dốc cao, bãi lầy… trên tuyến Đường 15, không quân Mỹ dùng bom từ trường, bom hẹn giờ gắn bộ phận chống tháo gỡ ngòi nổ… ném tập trung và liên tục xuống Truông Bồn. Cũng tại “tọa độ lửa” này, lần đầu tiên không quân Mỹ thả “cây nhiệt đới” - một loại thiết bị điện tử dò tiếng động cơ giới để phát hiện và báo địa điểm có xe vận tải đang di chuyển cho máy bay ném bom.
Với quyết tâm sắt đá: “Tim có thể ngừng đập/ nhưng đường không thể tắc”, hàng ngàn cán bộ, chiến sĩ TNXP, giao thông vận tải, bộ đội công binh, pháo binh, dân quân Nghệ An; nổi bật là các đơn vị Công binh D30, Phòng không H22 với các Trung đoàn 222, 232 trang bị pháo 37mm, 12ly 7, 57mm, Đại đội TNXP 317, dân quân Mỹ Sơn và Nhân Nghĩa đã bám chặt Truông Bồn đào hàng ngàn mét giao thông hào, hàng trăm hầm trú ẩn cá nhân hình chữ A và lập đài quan sát trên các điểm cao, luân phiên nhau ngày đêm canh chừng, phát hiện máy bay giặc để kịp thời giăng lưới lửa đánh trả, bảo vệ bầu trời và tuyến Đường 15A độc đạo nhưng vô cùng quan trọng.
Tính riêng từ năm 1964 đến 1968, giặc Mỹ đã trút xuống cung đường huyết mạch giao thông này 18.936 quả bom các loại và hàng ngàn quả tên lửa, rốc két… tàn phá 211 thôn làng, phá hủy hàng trăm xe ôtô và hàng trăm khẩu pháo. Đặc biệt là đã gây tử vong cho 458 cán bộ, chiến sĩ giao thông vận tải, 505 TNXP; làm bị thương cho 22.400 cán bộ chiến sĩ các lực lượng.
Trong tình hình chiến tranh mang tính hủy diệt đó, Nhân dân Nghệ An sống hai bên tuyến Đường 15A với tinh thần: “Nhường nhà giấu hàng, nhường làng giấu xe” đã vượt lên bom đạn của quân thù đóng góp trên 15 triệu ngày công làm đường, đào đấp hơn 1.000.000m3 đất đá, sửa chửa, mở mới 1.125km đường tránh, khôi phục 318 lượt cầu vượt sông… tạo thế chủ động thông xe, góp phần đưa hơn 7 triệu tấn hàng vào chiến trường miền Nam.
Làm nên huyền thoại Truông Bồn
Truông Bồn “cung đường bất tử” cũng đã xuất hiện một nhân vật huyền thoại là chiến sĩ công binh Nguyễn Tâm Cón - tổ trưởng tổ phá bom C317 nổi tiếng với sáng kiến dùng công cụ thô sơ (thỏi nam châm cột với cuộn dây cước) phá gần 300 quả bom nổ chậm, bom từ trường của Mỹ.
Báo cáo điển hình tại Hội nghị thi đua “hai giỏi” toàn miền Bắc năm 1972, Nguyễn Tâm Cón cho biết: “Khi xác định được vị trí của bom, người đánh bom phải quan sát, tìm vị trí tiếp cận gần nhất, dùng xẻng gỗ đào hầm tránh sức ép và mảnh bom. Sau đó, tung cuộn dây cột thỏi nam châm sao cho vượt vị trí quả bom nằm vài ba mét rồi chầm chậm rút dây về. Thỏi nam châm phát sóng từ đủ mạnh gây nổ bom ở khoảng cách an toàn cho người phá bom”.
Và để tạo nên huyền thoại Truông Bồn không thể không nhắc đến sự hy sinh đầy bi tráng của “tiểu đội thép” TNXP thuộc Đại đội 317. Đại đội này được Tổng đội TNXP (mang mật danh “XK 300”) điều đến Truông Bồn từ đầu năm 1967.
Tháng 7/1968, đơn vị TNXP đã chọn ra 14 chiến sĩ (gồm 12 nữ và 2 nam) thành một tiểu đội chuyên làm nhiệm vụ trực chiến 24/24 giờ để quan sát, cảnh báo máy bay địch xuất hiện, đánh dấu bom nổ chậm, phối hợp cùng công binh phá bom…
Đứng giữa “tọa độ lửa” nhưng “tiểu đội thép” luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Sau chiến dịch “100 ngày đêm đảm bảo mạch máu giao thông”.
Bà Trần Thị Thông, nguyên tiểu đội trưởng “tiểu đội thép” và cũng là người sống sót duy nhất trong trận ném bom vào mờ sáng 31/10/1968 nhớ lại: “Đã hoàn tất các thủ tục, liên hoan chia tay, không có tên ra hiện trường, nhưng 8 chiến sĩ vẫn xin ở lại để cùng đơn vị hoàn thành nhiệm vụ san lấp hố bom, thông đường cho đoàn xe quân sự vượt Truông Bồn”.
Cả 13 TNXP ngã xuống Truông Bồn vào cuối cuộc chiến có tuổi đời từ 17 đến 22. Tất cả đều chưa vợ, chưa chồng. Đau xót nhất là những người đã chia tay đồng đội, chuẩn bị rời xa chiến trường và đang có những dự tính cho tương đã đã mãi mãi nằm xuống Truông Bồn. Đó là Cao Ngọc Hòa vừa hứa hẹn cùng Nguyễn Thị Tâm sẽ đưa nhau về nhà ra mắt hai họ; Đàm Thị Bốn về chăm sóc mẹ già thay người anh trai mới hy sinh ở chiến trường; 5 chàng trai, cô gái khác xuất ngũ với tờ giấy báo nhập học trong tay… Nhưng vào lúc 6 giờ 10, khi công việc san lấp hố bom của họ từ lúc 4 giờ sắp sửa hoàn tất thì bất ngờ máy bay Mỹ ồ ạt ném bom vùi lấp tất cả. Các đồng chí đã hy sinh thân mình trên cung đường bất tử 15A để bảo vệ Tổ quốc Việt Nam./.
