Nơi không dành cho tiếng đàn Chapi
TĨNH XUYÊN
Đầu tháng 10-2021, Ma Hy Touneh Định chính thức được về nhà sau gần ba tháng ròng rã nơi tuyến đầu điều trị các bệnh nhân Sars-cov-2. Giờ thì tôi trở lại buôn Diom A, huyện Đơn Dương để được nghe tiếng hát “Cây đàn Chapi” của giọng ca bác sĩ Định, người con của đồng bào Raglay như bạn ấy đã hẹn từ mấy tháng trước, khi đang căng mình giành giật bệnh nhân khỏi tử thần của đại dịch.
Người con ưu tú của đồng bào Raglay
Mấy ngày trước, bác sĩ (BS) Touneh Định cũng thông tin với tôi ngay sau khi anh trực tiếp trao giấy chứng nhận khỏi bệnh và tiễn 2 bệnh nhân xuất viện là bệnh nhân 28479 và một bệnh nhân nghi ngờ. Bệnh nhân 28479 là bệnh nhân thứ 3 xuất viện trong số 26 bệnh nhân đang điều trị tại các cơ sở y tế của tỉnh Lâm Đồng vào thời điểm đó. Ở Trung tâm Y tế (TTYT) xã Ka Đô, huyện Đơn Dương, ê-kíp trực tiếp điều trị ngoài BS Định còn có điều dưỡng Đoàn Thị Lệ Thu, Kỷ thuật viên X quang Lê Hồng Cường, Kỷ thuật viên xét nghiệm Lưu Văn Năm, nhân viên Kiểm soát nhiễm khuẩn Nguyễn Thị Ân và nhân viên Kỹ thuật điện máy Nguyễn Nho Minh. Họ chăm sóc và điều trị 4 bệnh nhân F0 (BN 28479, BN 29167, BN 58038 và BN 65869) và một F1 diện nghi ngờ (cha đẻ tiếp xúc gần với con gái là BN 58038). Cả ê-kíp y - bác sĩ đồng lòng, động viên, nhắc nhở và luôn “giám sát” nhau về độ an toàn…
Ma Hy Touneh Định sinh năm 1987, tốt nghiệp bác sĩ Đa khoa Học viện Quân Y Hà Nội năm 2014. Trở về quê hương, BS Định được bố trí công tác tại TTYT Đơn Dương. Để tiếp tục nâng trình độ đào tạo, anh học và tốt nghiệp sau đại học tại Trường Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh, bác sĩ Chuyên khoa Cấp I Hồi sức cấp cứu vào năm 2019. Kết quả đó không chỉ là niềm vui của cá nhân BS Định mà còn của hai gia đình nội ngoại, đồng bào dân tộc Raglay và dân tộc Chu Ru, niềm vui chung của đồng nghiệp và người dân trong buôn. Niềm vui của Touneh Định là còn được kết nạp vào Đảng ngày 24-6-2014 ở năm cuối đại học. Và tháng 9-2020, BS Ma Hy Touneh Định được tổ chức tín nhiệm trao quyết định Phó Trưởng Khoa Hồi sức cấp cứu của TTYT Đơn Dương.
Ma Hy Touneh Định là thành viên của cộng đồng người Raglay gốc Ninh Thuận. Ngày xưa, vì cuộc sống khó khăn, đồng bào Raglay, trong đó có ông bà của anh quyết định làm một cuộc thiên di từ duyên hải miền biển ngược lên miền núi. Truyền thuyết Raglay còn lưu truyền, tổ tiên họ vốn ở vùng đất rất khô cằn. Dù “Chăm sa-ay, Raglay a-day” (Chăm là anh, Raglay là em) thì họ cũng quyết nhằm theo hướng mặt trời lặn, vượt dãy núi YaHoa và định cư bên chân núi. Từ văn hóa biển với người Chăm, đồng bào Raglay trở thành cư dân văn hóa rừng với người Chu Ru. Cả ba dân tộc có cùng ngữ hệ Mayô-pôlinêdi (Nam Đảo) và làm ruộng nước. Nơi định cư hôm nay của họ hàng BS Định là Diom A, xã Lạc Xuân, huyện Đơn Dương. Cùng với tổ tiên phía vợ anh, cô giáo ngành học Mầm non, Touneh Hàn Kim Luyến, dân tộc Chu Ru… Văn hóa giao thoa và tiếp biến vẫn còn đậm dấu ấn trong vùng, từ âm nhạc như chiêng (awach), kèn bầu (rơken), kèn sừng (katrech), trống (sagar)…, đến phương thức sản xuất dẫn nước vào ruộng bằng những con đập (binưk) và mương (rơbong)… Dĩ nhiên bây giờ cánh đồng rau xanh thương phẩm năng suất cao mà cô giáo Hàn Kim Luyến cũng như người dân nơi đây áp dụng là tiến bộ khoa học, tưới tự động bằng hệ thống béc…
Tuổi trẻ xung phong ra “trận tuyến”
Tôi biết BS Định tham gia nhiệm vụ phòng, chống dịch Covid-19 vào đầu năm 2020. Khoảng tháng 3, lúc đó vợ anh mới sinh con gái thứ 2 được 4 tháng tuổi. Khi được thông báo một trường hợp bệnh nhân có yếu tố dịch tễ từ thành phố Hồ Chí Minh về Lạc Xuân, Đơn Dương có biểu hiện sốt, Ban giám đốc TTYT huyện đã điều động BS Định và các đồng nghiệp khác tham gia điều trị tại khu cách ly, thiết lập trong TTYT. Rất may đợt đó Việt Nam phòng, chống dịch tốt, dịch bệnh sớm được kiểm soát, tỉnh Lâm Đồng không có trường hợp nào F0. BS Định trở về với gia đình sau 14 ngày cách ly và tiếp tục tham gia khám chữa bệnh thông thường.
Đợt bùng phát dịch lần thứ 4 ở Việt Nam thật phức tạp. Với địa bàn huyện Đơn Dương, khi biết thông tin 3 trường hợp từ thành phố Hồ Chí Minh đến làm việc tại đây được xác định dương tính với Sars-cov-2 vào ngày 7-7-2021, đội ngũ ngành Y tế huyện nhanh chóng vào cuộc. Dưới sự chỉ đạo của các cấp lãnh đạo, các đồng nghiệp của BS Định suốt ngày đêm tích cực, khẩn trương đi điều tra truy vết. Ban giám đốc TTYT thông báo chuẩn bị sẵn sàng kích hoạt khu điều trị bệnh nhân Covid-19 tại Trạm Y tế xã Ka Đô. Định kể ngày hôm sau, anh lên phòng Kế hoạch-Tổng hợp của TTYT gặp Trưởng phòng là BS Nguyễn Thị Bích Vân đặt vấn đề xin tự nguyện làm việc tại khu điều trị Ka Đô, nếu địa bàn huyện có ca bệnh dương tính Sars-cov-2. BS Bích Vân cười và nói: “Đồng ý”. Thứ 7 ngày 10-7-2021 khoảng 8 giờ, anh Định đang nghỉ cuối tuần ở nhà thì BS Bích Vân gọi điện báo tin, khu Ka Đô đã được kích hoạt, em có vào được không? “Dạ, em sẽ vào”, Định trả lời. Với tinh thần xung phong quả quyết ấy, lãnh đạo Trung tâm quyết định điều động BS Ma Hy Touneh Định thi hành nhiệm vụ. BS Nguyễn Thị Bích Vân cũng cho tôi biết: “Mỗi người một nhiệm vụ nhưng tất cả anh em của TTYT huyện Đơn Dương chấp hành điều động của Ban giám đốc và các đơn vị chuyên môn đều rất nghiêm túc, nhiệt tình và khẩn trương trong công việc”.
BS Định chia sẻ: Chuẩn bị xong tư trang cá nhân, tìm gặp con gái bà ngoại đang giữ để kịp hôn con và chia tay. Chuẩn bị bước vào cuộc chiến cùng với đồng đội, anh có phần lo vì lần đầu tiên điều trị bệnh nhân Sars-cov-2, bản thân và đồng nghiệp đều chưa có kinh nghiệm. Sự âu lo không chỉ là của ê-kíp mà cả tập thể đội ngũ ngành Y tế Đơn Dương, đặc biệt là những người lãnh đạo. Khi ê-kíp đến cơ sở điều trị thì đã có mặt BS Nguyễn Đức Thuận - Giám đốc Sở Y tế Lâm Đồng, Phó Thường trực Ban chỉ đạo phòng, chống dịch Covid-19 tỉnh; bác sĩ Nguyễn Thị Thanh Nga - Phó Giám đốc TTYT huyện Đơn Dương… Họ đang chỉ đạo kiểm tra mọi cơ sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật để sẵn sàng đưa bệnh nhân đầu tiên vào điều trị. BS Định kể: Ngày hôm đó chuẩn bị xong xuôi mọi việc thì BS Nga gọi anh lại trao đổi, dặn dò mọi công việc kỹ càng, động viên anh em nhắc nhở xem lại lần nữa để xử lý bổ sung kịp thời. Những cuộc điện thoại của Ban Giám đốc TTYT và lãnh đạo UBND huyện hỏi thăm sức khỏe, động viên anh chị em trong khu điều trị; sự hỗ trợ đắc lực về hậu cần của huyện và xã Ka Đô là cảm xúc tri ân BS Định chia sẻ với tôi…
Đồng đội là điểm tựa vững chắc
Điều mà BS Ma Hy Touneh Định nhắc nhiều với tôi đó là trong quá trình ê-kíp đều trị cho bệnh nhân được Giám đốc TTYT Đơn Dương - BS Đỗ Phú Nhựt và và BS Nguyễn Thị Thanh Nga nhiệt tình giúp đỡ từ vòng ngoài. Và đặc biệt: “Thật là yên tâm khi con được đưa vào nhóm Zalo các BS giỏi, có kinh nghiệm đối phó với các bệnh truyền nhiễm của tỉnh. Đó là BSCK II, thầy thuốc Ưu tú Nguyễn Đức Thuận - Giám đốc Sở và BS, ThS Nguyễn Kỳ Sơn - Trưởng khoa Hồi sức tích cực-chống độc, Bệnh viện Đa khoa tỉnh Lâm Đồng... Các bác ấy hỗ trợ con 24/24h, bất cứ lúc nào con cần hỗ trợ là được hướng dẫn ngay lập tức. Có hôm 0 giờ sáng, BS Thuận còn gọi điện cho con để nhắc nhở những vấn đề quan trọng cần lưu ý. Bệnh nhân bình thường thì con quyết định, còn khi nào có diễn biến bất thường là con hội chẩn trực tuyến ngay với các bác... Buổi sáng khi thăm khám bệnh xong là con báo cáo cho 2 bác ấy biết...”, BS Touneh Định chia sẻ. Liệu đã có những thời điểm khởi lên sự lo lắng ở Định không? Tôi hỏi. “Có. Ví dụ trường hợp BN 58038 vừa dương tính với SARS-CoV-2, vừa dương tính với ma túy. Ngày đầu cả ê-kíp thức trắng đêm; ngày thứ 2 bệnh nhân sốt cao, nhịp thở tăng lên, bệnh nhân rất mệt mỏi, mọi người đều rất lo lắng. Cũng may sau điều trị theo dõi vài tiếng sau thì ổn hơn. Bệnh nhân còn có tâm trạng lo lắng lây nhiễm đối với người thân trong gia đình nên ê-kíp động viên trấn an cho họ…” Tôi thật sự trân quý khi được đọc những tin nhắn trao đổi giữa BS Định và BS Thuận, BS Sơn. Đằng sau những con chữ ngắn gọn là sự đầy đặn của trách nhiệm cao nhất, tận tình nhất với bệnh nhân Sars-cov-2…
Tin nhắn ấy làm tôi nhớ lại câu chuyện trước đó, khi làm việc với Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (DCD) Lâm Đồng. Hôm đó BS Nguyễn Văn Luyện - Phó Giám đốc DCD Lâm Đồng dẫn tôi đến nơi làm việc của kỹ thuật viên xét nghiệm Phạm Thị Hoa, người trực tiếp xét nghiệm realtime RT-PCR để xác định sự hiện diện của virut Sars-cov-2. Thâm niên 25 năm trong nghề nhưng lúc cao điểm chị Hoa cũng “hai đêm liền không ngủ được vì áp lực công việc”. Ngưng kể chuyện nửa chừng, chị Hoa đưa điện thoại cho tôi và nói: “Anh xem tin nhắn của lãnh đạo đây, em không đọc nổi vì xúc động…”. Đó là tin nhắn từ BS Nguyễn Quốc Minh - Giám đốc DCD, lúc hơn 1 giờ sáng: “Ngủ đi đồng đội yêu quý của chúng ta”. Thế nhưng chưa tới 5 giờ sáng chị lại có tin nhắn tiếp của BS Minh hỏi “Còn mấy case chưa làm em ơi”… Tôi càng hiểu, mỗi khi xong việc, những cuộc trao đổi chuyên môn, hỏi thăm sức khỏe giữa BS Định và BS Phạm Quang Hà, người đang theo dõi sức khỏe các trường hợp bệnh nhân F1 tại khu cách ly tập trung của huyện Đơn Dương. Không được gần vợ và 2 con như BS Định, vợ con của BS Hà đang sống ở tỉnh Đắk Lắk. Để nguôi nỗi nhớ con, như bao y bác sĩ Việt Nam ở tuyến đầu, BS Định và BS Hà cũng nói chuyện và nhìn con qua màn hình điện thoại. Niềm vui, sự động viên từ người thân là nguồn năng lượng lớn. “Anh em hay chọc ghẹo nhau cho vui để quên nỗi nhớ nhà”, Định nói. Vâng, trong “chiến hào” của tiền phương đánh “giặc Corona virus”, họ truyền cảm hứng cho nhau. Bệnh nhân luôn có chỗ dựa là đội ngũ y tế, nhưng những lúc căng thẳng, y bác sĩ sẽ tựa vào đồng nghiệp, tựa vào tấm lòng cùng chung sức của toàn xã hội.
Vĩ thanh nơi chân núi YaHoa
Khi trở lại an yên trong ngôi nhà của mình, Touneh Định không thể kìm nén được những cảm xúc mãnh liệt dâng lên. Hạnh phục trộn lẫn ngỡ ngàng với xung quanh, với người thân và cả với chính mình. Anh bần thần và lạ lẫm khi được nghe con gái nói tiếng Chu Ru. Gần 3 tháng, chỉ giao tiếp với đồng nghiệp và bệnh nhân bằng tiếng Kinh, vốn từ vựng tiếng Chu Ru vốn quen thuộc vô hình trung mờ đi trong bộ nhớ, thậm chí Touneh Định bảo “có đoạn nghe hoàn toàn mới, phải nhờ người dịch lại mới hiểu”. Đêm trăng. Ngồi nơi hành lang của ngôi nhà xinh xắn do vợ chồng tạo dựng, Touneh Định bất giác ngước nhìn dãy núi YaHoa. Sắc màu xa xanh thẫm ấy giúp anh tự giải đáp: Những giá trị sự văn hóa bản địa tưởng như trường tồn trong gia đình Chu Ru - Raglay của mình, có thể bị đe dọa bởi môi trường sống, nếu như không biết gìn giữ. Trong trường hợp này, anh là nguyên nhân và là nạn nhân…
BS Ma Hy Touneh Định chia sẻ trong nhật ký của mình: “Cây đu đủ đằng trước cửa nhà đã bị chặt hạ, bức tường phòng khách có những nét vẽ ngoằn ngoèo bằng bút chì màu, có nhiều mạng nhện và bụi bám trên những bức tranh treo tường, cánh cửa tủ lạnh đóng không kín… trông không đẹp mắt chút nào, thật là mất thẩm mĩ và thiếu thận trọng. Nếu là trước đây thì tôi sẽ la ó, quát mắng và người đầu tiên phải chịu trận là người vợ của tôi, mặc dù là lỗi đó không phải do cô ấy gây ra, nếu cô ấy có giải thích thì cái câu mà tôi hay than vãn là: Cô là người chứng kiến mọi sự việc trên, tại sao không ngăn cản hay nhắc nhở? - Tất nhiên là nó không có bất kỳ tác dụng nào, những điều tôi kể trên là minh chứng cho sự phản tác dụng đó. Hôm nay tôi không còn như thế nữa”…
Những tự sự của Touneh Định không là cảm xúc bộc phát, mà là nhận thức về ứng xử với mọi người, có chút sám hối, để “biết cảm thông, thấu hiểu hơn và cần được chia sẻ” như anh viết. Trở về từ ranh giới cái chết và sự sống mong manh, hơn một lần, người trí thức Raglay ấy, thầm cảm ơn cuộc sống này, mỗi satna đi qua đều ánh lên những đẹp tươi và vô cùng quý giá, khi biết nâng niu và trân quý. Tôi viết những dòng này khi BS Touneh Định đang hồi hợp chờ thông báo kết quả xét nghiệm PCR của chính mình khi tự cách ly ở nhà. Tôi sẽ trở lại buôn Diom A để cùng BS Định hòa ngân điệu nhạc Chapy diệu vợi và an lành…/.
